सेनामा भर्ती हुन लाहोर गएपछि लाहुरे बनेको नेपालीको बिदेसतिरको बसाइ सराइको इतिहास निकै लामो छ । त्यती बेलापनि आकर्षक कमाइ र बहादुरीको शानका लागि बिदेशी सेनामा भर्ति हुनेक्रमसँंगै अन्तरदेशिय बसाइ सराइको कथा प्रारम्भ भएको देखिन्छ । बिट्रीश शासनकालमा भारतिय सेनावाट सुरु भएको संभावनाको खोजीले हामीलाई संसारभर बहादुरको तक्मा भिराएपनि अमेरिका र अस्ट्रेलिया अनि युरोपतिरको बसाइ सराइको इतिहास भने त्यती लामो छैन । 

संभावनाको खोजी र आकर्षक कमाइनै बैदेशिक बसाइ सराईको महत्वपुर्ण पाटो हो भन्दा परक नपर्ला । अस्ट्रेलियामा पनि नेपाली समाज ह्वात्तै बढदैगर्दा हाम्रो बसाइ सराइको ईतिहास खोतल्दैजाँंदा यसै बर्ष आधा शताप्दी पुरा हुने देखिन्छ । को थिए त अस्ट्रेलियामा बसाइ सराइ गर्ने पहिलो नेपाली , के पढेर वा कसरी आइपुगे अस्ट्रेलिया । यो हामी सबै नेपालीको लागि एउटा रोचक बिषय पनि बनेको छ । 

हुन त आपसी भ्रमण र छात्रबृतीमा पढन केहि नेपाली अस्ट्रेलिया नआएका पनि होइनन तर बसाइ सराइको इतिहास खोतल्ने हो भने इलामका डा नारायण प्रधान पहिलो नेपालीका रुपमा अस्ट्रेलियामा माइग्रेट भएर स्कटल्यान्डवाट सन १९७४ फेब्रुअरीमा अस्ट्रेलिया आएको देखिन्छ । एशियाली मुलुकवाट बसाइ सराइको संभावना नभएकै बेला इलामे प्रधान स्कटल्यान्डवाट आवासिय भिषा प्राप्त गर्दै श्रीमती लीला प्रधान लिएर अस्ट्रेलियाको मेलवर्न आइपुगेका थिए । राजकिय भ्रमण बाहेक बिध्यार्थी भिषामा अमृत तन्डुकार सन १९६९ सालमै अस्ट्रेलिया आएता पनि आधिकारीक रुपमा बसाइ सराइ गर्दै प्रधान पहिलो नेपालीका रुपमा अस्ट्रेलिया भित्रेका यहाका जानकारहरु बताउछन । 

त्यती बेला सरकारी छात्रबृती बाहेक निजी खर्चमा अष्ट्रेलियामा अध्यन गर्न पाउने अवस्था थिएन । तर स्कटल्यान्डमा केमेस्ट्री एनालीटीक पढेका नारायण प्रधानलाई अस्ट्रेलियाले आवासिय भिषा सहित मेलवर्नको सीएसआरओमा जागिर दिएपछि उनि पहिलो नेपालीका रुपमा अस्ट्रेलिया बसाइ सराइ गर्ने भाग्यमानी बन्न पुगेका थिए । खानी बिभागमा सिनियर केमिष्ट भएर स्कटल्यान्ड पढन गएका प्रधान सन १९७२मा स्कटल्यान्डवाट पीएचडी सकेर नेपाल फर्केका पनि हुन तर पुन उनि उतै जागिर पाएपछि स्कटल्यान्ड पुगेका थिए । पहिलो बसाइ सरेका नारायण प्रधानको आगमनसँंगै आगामी मागमा नेपालीहरुको अस्ट्रेलिया आगमनको पचास बर्षको इतिहास कोरिदैछ जुन नेपाली समाजको लागि एउटा कोशे ढुंगा पनि हो । 

सीडनीमा बस्दै आएका प्रधान आफ्नो पुराना दिन संझना गर्दै भन्छन, मेलवर्न पुगेको बेला एक जना नेपाली भेटन पाइएन । करिब छ महिनापछि एडमन्ड हिलारीको च्यारीटी कार्यक्रममा एक जना नेपाली भाषी दार्जलिङका साथी आउने सुनेपछि काम छाडेर कुदियो । उनलाई सोही दिन भेटन पाइएन तर उनको नम्बर र ठेगाना भने पाइयो । दोस्रो दिन टेलिफोनमा धित मर्नेगरी नेपाली बोलेर भेटघाट गरियो । 

पुराना दिन स्मरण गर्दै अतास लाग्ने बताउदै प्रधान भन्छन, त्यती बेला सीड्नीमा ६,७ जना नेपाली हुनुहुन्छ भन्ने सुनियो र भेटने रहरसँंगै सन १९७७ मा मनको शहर सीड्नी बसाइ सरीयो । त्यतीेबेला सन १९७५ तिर इन्द्रा बन ,गोबिन्द शाह लगायतका नेपालीहरु सीडनी आइपुगिसक्नु भएको थियो । हामी गनेर आठ दश जना नेपाली भेट हुन थालेपटि बल्ल नेपालीपन र नेपालीमनमा रमाउन थालियो । त्यती बेला हामीलाई निकै होम सिक हुने, खानपीन नमिल्ने र चाड बाड मनाउन नपाउने कुराले निकै पीराल्थ्यो ।

यसरी सीडनीमा केहि संख्यामा जम्मा भएपछि नेप्लीज अस्ट्रेलियन सोसाइटी खुल्यो। जसमा नेपालीले मात्रै नपुगेर नेपाल पुगेर फर्कीएका अस्ट्रेलियन समेतलाई आवद्ध गरेर संस्थालाई जिवन्त बनाइएको संझन्छन डा प्रधान । सोसाइटीको पहिलो संयोजकका रुपमा डा गोबिन्द शाह रहेका थिए । त्यसपछि सन १९९५मा केहि ब्रिटिस सेनावाट यता बसाइ सरेका र अन्य नेपाली मिलेर पहिलो नेपालीहरु सम्मीलित गोर्खा नेप्लीज सोसाइटी जन्मेको स्मरण गर्छन प्रधान । सन १९९८मा संस्थाले मदनकृष्ण र हरिवंशलाई अस्ट्रेलिया ल्याएको र दुइ दिन चलेको कार्यक्रममा सात सय नेपालीले सो कार्यक्रम हेरेको कारण त्यती बेलासम्म पनि नेपाली संख्यात्मक रुपमा हजारको हाराहारीमा रहेको उनको ठम्माइ छ । त्यतीबेला दुतावास थिएन , जापानको एम्बेसीले हेथ्र्यो । सुख दुख पोख्ने र समाचार आदान प्रदान हुने स्थान थियो डा प्रधानको रेष्टुरेन्ट याक एन्ड यति नेप्लीज कुजिन । शहरमा रहेको सो रेष्टुरेन्ट निकैपछि उनले बन्द गरे । 

अहिले करिब दुइ लाखे नेपाली बसोबास गर्ने अस्ट्रेलियाका जुनै शहर वा गाउ ठाउँमा पनि प्रशस्तै नेपाली भेटिन्छन । खानपीनको कुनै कमी छैन । सयौको संख्यामा नेपाली रेष्टुरेन्ट र ग्रोसरी छन । नेपालीमा पाइने सबै चिज सहजै पाइन्छ सीड्नीमा । अहिलेको पुस्ता भाग्यमानी जस्तो लाग्छ , यता आएर पनि केहि मिस गर्नुपर्दैन । सांस्कृती कार्यक्रम हप्तै पीच्छे भैरहेका छन । नेपाली गाना बजाना चलिरहन्छन । अनि प्रविधिले सबैलाई नजिक बनाइदिएको छ , परिबारसग जतिबेला पनि सम्पर्क र भलाकुसारी भैरहन्छ । 

बिदेशिएको पचास बर्ष पुग्दैगर्दाको अनुभवमा डा प्रधान भन्छन, देशको माटोसँंग सबैको माया उत्तिकै हुन्छ, कसैलाई पनि चटक्कै देश छाडेर बिदेशिने मन हुदैन । तर संभावनाको खोजीमा बिदेशिएका नेपालीले मुलुकको माया गर्न भने भुल्नु हुदैन , डा प्रधानको भनाइ थियो । नया पुस्ताको आगमन र उन्नती अनि प्रगतीवाट निकै हौसिएका प्रधान आफुले सिकेको सीप र ज्ञानलाई भने स्वदेशको हितमा लगाउन सके सुनमा सुगन्ध हुने बताउछन।

नेपाली समाजको बढोत्तरीसगै उताको राजनितीले पनि यता अलि बढि गाज्न लागेको चिन्ता ब्यक्त गर्छन डा प्रधान । नेपालको राजनितीलाई यता भित्राउदैगर्दा समाज बिभक्त हुदै गएको हो की भन्ने चिन्ता थपीएको छ उनमा । यता आएपछि अस्ट्रेलियाकै राजनिती गर्दा बेश हुने थियो, यसले हाम्रो अस्तीत्वलाई थप फराकिलो पार्नसक्छ ।